''H ανάδειξη των ευεργεσιών των Αδελφοτήτων του Πωγωνίου στο γενέθλιο τόπο''. Ομιλία της Αντιπροέδρου Όλγας Λίτου, στην εκδήλωση της Ομοσπονδίας Πωγωνησίων, στο Hilton Athens Hotel, στις 20 Δεκεμβρίου 2014.
Τόπος σκλαβωμένος. Τόπος άγονος.
Ανθρώπινη αντίδραση: Επιτακτική ανάγκη για επιβίωση.
Τρόπος: μετανάστευση.
Στόχος: Οικονομική ενίσχυση οικογενείας.
Δεύτερος στόχος: Οικονομική ενίσχυση του γενέθλιου τόπου. Ενίσχυση της παιδείας. Ανακούφιση των παθόντων. Αποκατάσταση των ορφανών θυγατέρων.
Ταυτότητα: Έλληνας. Ηπειρώτης. Πωγωνήσιος.
Θρήσκευμα: Χριστιανός Ορθόδοξος.
Κυρίες και κύριοι,
Μιλάμε για τους ηπειρώτες πωγωνήσιους ευεργέτες.
Η δράση τους μας κάνει να ριγούμε και να αισθανόμαστε δέος. Ευγνωμοσύνη, και, κυρίως, την ανάγκη να υποκλιθούμε μπροστά τους, μπροστά στο μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής τους.
Το Πωγώνι μας -πολύπαθο από τη στιγμή της γέννησής του- κατόρθωσε να υφίσταται χάρη στη δύναμη της ψυχής και την αγάπη προς το γενέθλιο τόπο που χαρακτηρίζει όσους γεννιούνται στο Πωγώνι και όσους κατάγονται από αυτό.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η ελληνική παιδεία και συνείδηση κατάφερε να μείνει ζωντανή, ελεύθερη και παλλόμενη χάρη στο έργο και την άοκνη προσπάθεια πνευματικών ανθρώπων που στάθηκαν δίπλα και στους Πωγωνήσιους. Την προσήλωσή τους προς το γενέθλιο τόπο επέδειξαν πολλοί ιεράρχες μεταξύ των οποίων ο Πατριάρχης Σίδης Δανιήλ που καταγόταν από την Πογδόριανη (σημερινό Παρακάλαμο), ο Μητροπολίτης Δέρκων Νέοφυτος από τις Δρυμάδες, ο Δρυϊνουπόλεως Σοφιανός, ο οποίος μάλιστα ανεκηρύχθη και άγιος (εορτάζεται στις 26 Νοεμβρίου) με πιθανή πατρίδα του την Πολύτσανη της Βορείου Ηπείρου, Πωγωνήσιοι παπάδες από τη Σωπική, τους οποίους μάλιστα εξυμνεί η δημοτική μούσα. Οι ιεράρχες αυτοί με τη δράση τους, το κήρυγμα και τις νουθεσίες τους στάθηκαν δίπλα στους Πωγωνήσιους, στηρίζοντάς τους, καταθέτοντας την ψυχή και τον αγώνα τους επιδεικνύοντας, κατ' αυτό τον τρόπο, ύψιστη ευεργεσία.
Την ίδια εποχή, Πωγωνήσιοι λόγιοι και δάσκαλοι, όπως ο Κων. Βασιλειάδης, ο Καραλής, ο Γάζης, ο Οικονομίδης, ο Βασιάδης, ο Δουρδούφης, με το έργο και την αφοσίωσή τους στα ελληνικά ιδεώδη διασώζουν την εθνική γλώσσα και, ευεργετούν, κατ' αυτό τον τρόπο, το έθνος.
Κατά την τουρκοκρατία, οι περισσότεροι από τους Πωγωνήσιους μετανάστευσαν στην Πόλη. Με σύμμαχο την επιμονή και την προσήλωση στο σκοπό τους, προόδευσαν και πέτυχαν το στόχο τους που ήταν ένας και μοναδικός: η διασφάλιση ενός καλύτερου αύριο για τις οικογένειες και τον τόπο τους. Οι Έλληνες ήταν παρόντες στην Κωνσταντινούπολη και εμπλούτιζαν τη ζωή στη Πόλη με το έργο τους (γράμματα, αρχιτεκτονική, τέχνη). Οι συντεχνίες στις οποίες οργανώθηκαν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης μετά από εντολή του σουλτάνου σήμαναν την απαρχή για την ίδρυση συλλόγων και, κατά συνέπεια, τη διάσωση της ελληνικής παιδείας.
Το 1861 ιδρύθηκε ο Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως από τον Δελβινακιώτη-Βησσανιώτη Ηροκλή Βασιάδη.
Αυτός ο Φιλολογικός Σύλλογος ενίσχυε το έργο των τοπικών ελληνικών συλλόγων ενώ παράλληλα υλοποιούσε το σχεδιασμό της εκπαίδευσης στα ελληνικά σχολεία του αλύτρωτου ελληνισμού, καθορίζοντας τη διδακτέα ύλη, παρέχοντας συμβουλευτικές υπηρεσίες στους τοπικούς συλλόγους, τυπώνοντας βιβλία. Η δράση του συλλόγου αυτού εκτεινόταν από την Ήπειρο μέχρι τον Πόντο ενώ η αναγνώριση της οποίας έτυχε ο σύλλογος ήταν τόσο μεγάλη που ο Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως εθεωρείτο εκείνη την εποχή το Υπουργείο Παιδείας του αλύτρωτου Ελληνισμού και ο Ηροκλής εφέρετω ως ο άτυπος Υπουργός Παιδείας.
Οι Πωγωνήσιοι γνώριζαν ανέκαθεν αυτό που είχε ανάγκη ο τόπος τους. Διατήρηση της ελληνικής παιδείας και γλώσσας και οικονομική ενίσχυση του γενέθλιου τόπου.
Ως εκ τούτου, συνέδραμαν οικονομικά τη δράση του συλλόγου αυτού και εμπνεόμενοι από το επιτυχημένο έργο του ίδρυσαν λίγα χρόνια αργότερα, το 1873, τον Ηπειρωτικό Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως. Ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου, οι Βησσανιώτες Ιλλαρίδης και Πανταζής ενώ ο Ηροκλής Βασιάδης, από τη θέση του Συμβούλου, συμμετείχε ενεργά και σε αυτό το έργο.
Από τη Μεγάλη του Γένους Σχολή, το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ευρώπης, κληρικοί και δάσκαλοι του γένους ανέλαβαν την Ελληνο-χριστιανική παιδεία στα Μοναστήρια Άβελ Βήσσανης, Αι-Γιάννη Φραστανών (Κάτω Μερόπη), Μακραλέξη, Βομπλού και Τεριαχίου.
Στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκαν πολλοί σύλλογοι απόδημων Πωγωνησίων και όλοι έφεραν τον τίτλο της Φιλεκπαιδευτικής και Φιλοπτώχου Αδελφότητας π.χ. Κερασοβιτών, Στρατινιστιωτών, Μεγγουλιτών, Δολιωτών, Δελβινακιωτών, Βησσανιωτών, Τεριαχιτών, κ.ά., των οποίων η δράση επικεντρώνεται στην πνευματική αναγέννηση του αλύτρωτου ελληνισμού. Οι Πωγωνήσιοι έμποροι και επιχειρηματίες της Πόλης ενίσχυαν κύρια τη δράση των συλλόγων αυτών.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας από το Βασιλικό Πωγωνίου συνέδραμε πνευματικά τον ελληνισμό, δίνοντας εθνική πνοή σε ανατολή και δύση.
Ήταν σαφές. Το Πωγώνι, η Ήπειρος, η Ελλάδα έπρεπε θα σωθούν - μέσω της Παιδείας.
Κατ' αυτό τον τρόπο, οι Ηπειρώτες και Πωγωνήσιοι έβαλαν τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους στους τομείς της εκπαίδευσης, της πρόνοιας, του πολιτισμού.
Σε ατομικό επίπεδο, οι ανώνυμοι Ηπειρώτες και Πωγωνήσιοι, πέρα από μέλη αδελφοτήτων στην ξενιτιά, έστελναν χρήματα στις οικογένειες, την εκκλησία και το σχολείο του χωριού τους, πυλώνες της ζωής τους και της πωγωνήσιας ύπαρξης.
Δυστυχώς όμως η εποχή που οι σύλλογοι στην πόλη μεγαλουργούσαν παρουσίασε καμπή λόγω ιστορικών γεγονότων.
Το Πωγώνι εξακολουθούσε να μην παρουσιάζει σημάδια ανάκαμψης. Οι Πωγωνήσιοι δεν το έβαλαν κάτω. Αναγκάστηκαν όμως να ξεριζωθούν από τον τόπο τους, σκορπίστηκαν σε Δύση και Ανατολή, αφήνοντας πάντα το Πωγώνι μόνο να τους περιμένει.
Τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, το Πωγώνι γνωρίζει το μεγαλύτερο κύμα μετανάστευσης.
Το Τεριάχι, το Αργυροχώρι, το Ορεινό, το Δολό χάνουν το 80% των κατοίκων τους, καθώς αυτοί επιλέγουν αναγκαστικά το δρόμο της ξενιτιάς. Οι Πωγωνήσιοι πήγαν παντού, Κωνσταντινούπολη, Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Ηνωμένες Πολιτείες, Πόντο, Αργεντινή, Ινδίες, Αυστραλία κουβαλώντας για πάντα το Πωγώνι στην καρδία τους.
Στην Αμερική, τον τόπο που δέχτηκε τους περισσότερους Πωγωνησίους, οι Πωγωνήσιοι οργανώθηκαν σε συλλόγους. Όλοι γνωρίζουμε τις μεγάλες οργανώσεις των αποδήμων Ηπειρωτών στην Αμερική, όπως ο Σύλλογος Ηπειρωτών «Αναγέννησις - Σουλιώτισαι» με μεγάλους ευεργέτες ως Προέδρους, όπως τον Βασίλη Πλιάτσικα από το Τεριάχι.
Οι σύλλογοι αυτοί έδρασαν κυρίως σε δύο τομείς.
Διατήρηση της πολιτιστικής παράδοσης του Πωγωνίου στην Αμερική και οικονομική συνεισφορά για την ανάδειξη και επίλυση των προβλημάτων του τόπου τους. Στήριξαν τον τόπο τους και τους ανθρώπους του τόπου τους, οι οποίοι διέμεναν τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα.
Σήμερα, οι εκπρόσωποι των συλλόγων αυτών που επισκέπτονται κάθε χρόνο τα χωριά έρχονται με νέες ιδέες για την ανάδειξη της ιδιαίτερης πατρίδας τους.
Μετά το μεταναστευτικό κύμα προς το εξωτερικό, το Πωγώνι έχασε και όσους είχαν ακόμη απομείνει στα χωριά μας καθώς στράφηκαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα προς αναζήτηση νέων ευκαιριών.
Η νέα αυτή τροπή στην ιστορία του τόπου μας σήμανε και την απαρχή της ίδρυσης των Εν Αθήναις Αδελφοτήτων του Πωγωνίου.
Οι Αδελφότητες αυτές που διασφάλιζαν τον συνδετικό κρίκο με τη γενέτειρα είχαν ως καταστατικό σκοπό τους την ανάδειξη των προβλημάτων του τόπου τους, την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των Πωγωνησίων που κατοικούν στην Αθήνα, την οικονομική συνδρομή άπορων οικογενειών του τόπου, την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το χωριό τους, η εκκλησία του χωριού τους κ.ά. Ανατρέχοντας στα καταστατικά των αδελφοτήτων αντιλαμβανόμαστε ότι όλοι οι Πωγωνήσιοι των Αθηνών είχαν τις ίδιες ανησυχίες.
Επόμενο βήμα στη δράση των συλλόγων και αδελφοτήτων, η ίδρυση της Ομοσπονδίας Αδελφοτήτων και Ενώσεων Επαρχίας Πωγωνίου. Η Ομοσπονδία μας γεννήθηκε από την ανάγκη και την επιθυμία των Πωγωνησίων να ενεργούν συλλογικά, προκείμενου να διεκδικούν και να υλοποιούν πιο δυναμικά τα δίκαια αιτήματα και στόχους τους.
Το αν οι Αδελφότητες πέτυχαν το σκοπό τους μπορούμε όλοι να το απαντήσουμε.
Οι Αδελφότητες ευεργέτησαν τον τόπο τους. Τα μέλη τους με άσβεστο πάθος και ακούραστη διάθεση, από το υστέρημά τους, κατάφεραν να υλοποιήσουν μια σειρά από έργα και να κρατήσουν τα χωριά μας ζωντανά.
Το Παρθεναγωγείο στην Πωγωνιανή, το Ίδρυμα Αυτιστικών Παιδιών στη Ζίτσα, οι υποτροφίες για σπουδές, η σίτιση άπορων οικογενειών αποτελούν ακλόνητες αποδείξεις της δράσης τους.
Οι ευεργεσίες έλαβαν σάρκα και οστά μέσα από μια πολυσχιδή σειρά δράσεων: κατασκευή δρόμων, υδροδότηση χωριών, ανακαίνιση πλατειών, αναστήλωση σπιτιών, αναστήλωση εκκλησιών, ανάδειξη σημαντικών σημείων του χωριού με πολιτιστικό και ιστορικό χαρακτήρα, αναβίωση πανηγυριών το καλοκαίρι στο χωριό, καλλωπισμός σημαντικών κτιρίων, ενίσχυση δομών με φαρμακευτικό εξοπλισμό, αγορά κτιρίων στα χωρία και μετατροπή τους σε ξενώνες, εφοδιασμός των σχολείων με βιβλία, εξοπλισμό, διοργάνωση ετήσιων συνεδρίων στο Πωγώνι, διοργάνωση μουσικών βραδιών, σύσταση χορευτικών ομάδων, εκδηλώσεις για κοπή πίττας με στόχο τη σύσφιξη σχέσεων, εκδώσεις ημερολογίων και βιβλίων για αποτύπωση των εθίμων και παραδόσεων του τόπου μας, ταξίδια στο γενέθλιο τόπο με στόχο τη συμμετοχή κατά την παραγωγή τσίπουρου, ταξίδια στο εξωτερικό για σύσφιξη σχέσεων με τους ομογενείς αλλά και τη γνωριμία με τόπους όπου έδρασαν οι Πωγωνήσιοι, όπως π.χ. η Κωνσταντινούπολη, ενίσχυση κοινωφελών συλλόγων, επισκέψεις σε Μουσεία, αλλά και συνεχής τροφοδοσία των ίδιων των συλλόγων και των εμπλεκόμενων φορέων για τη δημιουργία πολιτιστικών δομών εμπλουτισμένων με προσωπικές δωρεές, ώστε ο πολιτιστικός πλούτος του Πωγωνίου να μην χαθεί.
Οι αδελφότητες και η Ομοσπονδία επιδεικνύουν τη δέουσα επαγρύπνηση όσον αφορά των πρόληψη εμφάνισης προβλημάτων ή την αποκατάσταση πληγέντων από δεινά περιοχών, ενώ συνεργάζονται συχνά με την Πολιτεία χωρίς να διστάζουν να βρεθούν και απέναντί της, όταν αυτό είναι απαραίτητο.
Το έργο των Αδελφοτήτων και ιδιαίτερα των μικρότερων εξ αυτών καθίσταται δυνατό να υλοποιηθεί χάρη στη στενή και σε αγαστό πλαίσιο συνεργασία με τις εκάστοτε αδελφότητες της Αμερικής.
Οι Αδελφότητες θέλησαν να κρατήσουν το Πωγώνι ζωντανό. Το κατάφεραν. Το Πωγώνι άντεξε. Η παρουσία όλων ημών σήμερα εδώ το αποδεικνύει.
Οι Πωγωνήσιοι ευεργέτησαν τον τόπο τους καθώς έδρασαν ως Πωγωνήσιοι, καθοδηγούμενοι με βάση τα ιδανικά και τις αρχές που φέρουν στα γονίδιά τους: τον Χριστιανισμό, την αγάπη για τον γενέθλιο τόπο και την αγάπη για την οικογένειά τους.
Ωστόσο, είμαστε όλοι αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα. Ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω και το Πωγώνι είναι αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις που δεν αφορούν πλέον τη διατήρηση της παιδείας.
Οι σύλλογοί μας καλούνται σήμερα να οραματιστούν τη δράση που είναι επιτακτική ανάγκη να αναλάβουν, προκειμένου το Πωγώνι να διατηρηθεί ζωντανό και οι νέοι να μην τον λησμονήσουν.
Οι Αδελφότητες είναι ο συνδετικός κρίκος με το μέλλον.
Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο σε όλους τους Πωγωνήσιους που εγκατέλειψαν το χωριό τους για ένα καλύτερο αύριο, οι οποίοι δεν θα ξεχάσουν ποτέ το πως είδαν το χωριό τους να ξεμακραίνει από τα μάτια τους και βρήκαν ωστόσο τη δύναμη να συνεχίσουν να ζουν και να φτιάξουν μια καλύτερη ζωή, έστω κι αν αυτό σήμαινε να ζουν μακριά από τον τόπο τους. Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο σε όσους Πωγωνήσιους έζησαν και ζουν στα ξένα ή στην Ελλάδα με τον καημό να επιστρέφουν κάθε χρόνο - έστω και για μια μέρα - στον τόπο τους.
Πωγωνήσιοι σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης, σιωπηλοί και ακούραστοι ευεργέτες του τόπου σας, σας ευχαριστούμε από καρδίας που δεν ξεχάσατε ποτέ τον τόπο σας. Το Πωγώνι είναι καλύτερο χάρη στα έργα και τη φροντίδα σας.
